8. ทุติยเอชาสุตฺตํ

[91] ‘‘เอชา , ภิกฺขเว, โรโค, เอชา คณฺโฑ, เอชา สลฺลํฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ตถาคโต อเนโช วิหรติ วีตสลฺโลฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เจปิ อากงฺเขยฺย ‘อเนโช วิหเรยฺยํ วีตสลฺโล’ติ, จกฺขุํ น มญฺเญยฺย, จกฺขุสฺมิํ น มญฺเญยฺย, จกฺขุโต น มญฺเญยฺย, จกฺขุ เมติ น มญฺเญยฺย; รูเป น มญฺเญยฺย… จกฺขุวิญฺญาณํ… จกฺขุสมฺผสฺสํ… ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตสฺมิมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตโตปิ น มญฺเญยฺย, ตํ เมติ น มญฺเญยฺยฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ, ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมว อภินนฺทติ…เป.…ฯ

‘‘ชิวฺหํ น มญฺเญยฺย, ชิวฺหาย น มญฺเญยฺย, ชิวฺหาโต น มญฺเญยฺย, ชิวฺหา เมติ น มญฺเญยฺย; รเส น มญฺเญยฺย… ชิวฺหาวิญฺญาณํ… ชิวฺหาสมฺผสฺสํ… ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตสฺมิมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตโตปิ น มญฺเญยฺย, ตํ เมติ น มญฺเญยฺยฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ, ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมว อภินนฺทติ…เป.…ฯ

‘‘มนํ น มญฺเญยฺย, มนสฺมิํ น มญฺเญยฺย, มนโต น มญฺเญยฺย, มโน เมติ น มญฺเญยฺย… มโนวิญฺญาณํ… มโนสมฺผสฺสํ… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตสฺมิมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตโตปิ น มญฺเญยฺย, ตํ เมติ น มญฺเญยฺยฯ ยญฺหิ, ภิกฺขเว, มญฺญติ, ยสฺมิํ มญฺญติ , ยโต มญฺญติ, ยํ เมติ มญฺญติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถาฯ อญฺญถาภาวี ภวสตฺโต โลโก ภวเมว อภินนฺทติฯ

‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ขนฺธธาตุอายตนา ตมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตสฺมิมฺปิ น มญฺเญยฺย, ตโตปิ น มญฺเญยฺย, ตํ เมติ น มญฺเญยฺยฯ โส เอวํ อมญฺญมาโน น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยติฯ อนุปาทิยํ น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. ปฐมทฺวยสุตฺตํ

[92] ‘‘ทฺวยํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, ทฺวยํ? จกฺขุญฺเจว รูปา จ, โสตญฺเจว สทฺทา จ, ฆานญฺเจว คนฺธา จ, ชิวฺหา เจว รสา จ, กาโย เจว โผฏฺฐพฺพา จ , มโน เจว ธมฺมา จ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทฺวยํฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, เอวํ วเทยฺย – ‘อหเมตํ ทฺวยํ ปจฺจกฺขาย อญฺญํ ทฺวยํ ปญฺญเปสฺสามี’ติ, ตสฺส วาจาวตฺถุกเมวสฺสฯ ปุฏฺโฐ จ น สมฺปาเยยฺยฯ อุตฺตริญฺจ วิฆาตํ อาปชฺเชยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ยถา ตํ, ภิกฺขเว, อวิสยสฺมิ’’นฺติฯ นวมํฯ

10. ทุติยทฺวยสุตฺตํ

[93] ‘‘ทฺวยํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ วิญฺญาณํ สมฺโภติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ทฺวยํ ปฏิจฺจ วิญฺญาณํ สมฺโภติ? จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณํฯ จกฺขุ อนิจฺจํ วิปริณามิ อญฺญถาภาวิฯ รูปา อนิจฺจา วิปริณามิโน อญฺญถาภาวิโนฯ อิตฺเถตํ ทฺวยํ จลญฺเจว พฺยถญฺจ อนิจฺจํ วิปริณามิ อญฺญถาภาวิฯ จกฺขุวิญฺญาณํ อนิจฺจํ วิปริณามิ อญฺญถาภาวิฯ โยปิ เหตุ โยปิ ปจฺจโย จกฺขุวิญฺญาณสฺส อุปฺปาทาย, โสปิ เหตุ โสปิ ปจฺจโย อนิจฺโจ วิปริณามี อญฺญถาภาวีฯ อนิจฺจํ โข ปน, ภิกฺขเว, ปจฺจยํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ จกฺขุวิญฺญาณํ กุโต นิจฺจํ ภวิสฺสติ! ยา โข, ภิกฺขเว, อิเมสํ ติณฺณํ ธมฺมานํ สงฺคติ สนฺนิปาโต สมวาโย, อยํ วุจฺจติ จกฺขุสมฺผสฺโสฯ จกฺขุสมฺผสฺโสปิ อนิจฺโจ วิปริณามี อญฺญถาภาวีฯ โยปิ เหตุ โยปิ ปจฺจโย จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อุปฺปาทาย, โสปิ เหตุ โสปิ ปจฺจโย อนิจฺโจ วิปริณามี อญฺญถาภาวีฯ อนิจฺจํ โข ปน, ภิกฺขเว, ปจฺจยํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺโน จกฺขุสมฺผสฺโส กุโต นิจฺโจ ภวิสฺสติ! ผุฏฺโฐ , ภิกฺขเว, เวเทติ, ผุฏฺโฐ เจเตติ, ผุฏฺโฐ สญฺชานาติฯ อิตฺเถเตปิ ธมฺมา จลา เจว พฺยถา จ อนิจฺจา วิปริณามิโน อญฺญถาภาวิโนฯ โสตํ…เป.…ฯ

‘‘ชิวฺหญฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิญฺญาณํฯ ชิวฺหา อนิจฺจา วิปริณามี อญฺญถาภาวี [วิปริณามินี อญฺญถาภาวินี (?)]ฯ รสา อนิจฺจา วิปริณามิโน อญฺญถาภาวิโนฯ อิตฺเถตํ ทฺวยํ จลญฺเจว พฺยถญฺจ อนิจฺจํ วิปริณามิ อญฺญถาภาวิฯ ชิวฺหาวิญฺญาณํ อนิจฺจํ วิปริณามิ อญฺญถาภาวิฯ